Çeşit çeşit yaygılar: Cicim, Sumak ve Zili

Cicim, sumak ve zili, kilim benzeri yaygı türleridir, fakat dokuma teknikleri kilim dokuma tekniğinden farklıdır. Cicim, sumak ve zilinin kilimden farkı terslerinin ve yüzlerinin birbiriyle aynı olmamasıdır. Halı, cicim, zili ve sumak türü dokumalar kirkitli dokumalardır. El dokumalarının bir kısmında atkı ipliğini sıkıştırmak amacıyla kullanılan araca “kirkit”, bu aracın kullanıldığı el dokumalarına da kirkitli dokumalar denilmektedir. Bazı yörelerimizde kilim dokumalarında da kirkit kullanılmaktadır.

Cicim

Çözgü iplikleri arasına atılan renkli desen ipliklerinin sıkıştırılması ile oluşan dokumalara “cicim” adı verilir. En yaygın cicim çeşidi atkısı kıl olanlardır. Desen ipiliğinin kullanılışına göre 2-3 çeşit cicim dokuma türü vardır.

Cicim dokumada kullanılan teknik sayesinde dokumanın yüzeyinde iğne ile işlenmiş gibi kabarık desenler oluşur. Desenler oluşturulurken atkı iplikleri ile desen iplikleri belli bir sırayı takip eder. Atkı ipliği atıldıktan sonra yapılacak desene göre desen ipliği, bir veya daha fazla çözgü ipliği atlatılarak istenen desen oluşturulur. Bu desenler, ipliğin kalınlığına, inceliğine ve serpme motiflerine göre değişiklik gösterir.

Cicim dokuma bir çok farklı amaçla kullanılabilir. Anadolu’da cicim dokumalar heybe, masa örtüsü, gelin çuvalı, hurç, minder veya yastık kılıfı, divan örtüsü, seccade ve yaygı olarak kullanılır.

Sumak

Sumak dokuma, cicim ve zilide olduğu gibi yaygının tersinden yapılır. Bir renkteki desen alanında, desen ipliklerinin devamlı olarak çözgü çiftlerine sarılmasıyla oluşturulan sumak dokumada, desen iplikleri cicimdeki gibi dokuma yüzeyinde kabarıklık oluşturmaktadır. Desen iplikleri, kendi alanında çözgü ipliklerine dolandıktan sonra bazen arkadan yana veya yukarıya doğru geçerek aynı renkteki başka desen alanlarına dolanarak devam eder. Bu ipliklerin çözgülere dolanış şekline ve desen ipliklerinin arasına atkı atılıp atılmamasına göre atkılı sumak dokumalar ve atkısız sumak dokumalar olarak iki kategoriye ayrılır.

Sumak dokuma çeşitlerinden bazıları: atkılı/atkısız düz sumak dokuma, atkılı/atkısız ters sumak dokuma, atkılı/atkısız balık sırtı sumak dokuma, atkılı/atkısız çapraz-alternatif sumak dokumadır.

Sumak dokumalar da seccade, heybe, gelin çuvalı ve yaygı olarak kullanılabilir.

Zili (Sili)

Günümüzde varlığını yaygın olarak Yörük köylerinde sürdüren zili dokuma, her desen ipliğinin kendi desen alanında enine üç üstten, bir alttan atlayarak geçirilmesi ile yapılır. Sıra tamamlanınca bir veya birkaç atkı atılarak sıra sıkıştırılır. Verev desenlerde üç üstten, bir alttan yapılan işlemler her sırada çözgü ipliği kaydırılarak devam ettirilmektedir. Zili dokumalarının motifleri fare dişi, kespik, nik, kertik, çubuk, böbrek gibi ilginç isimlerle anılır. Genellikle enleri 1 m olan zililerin boyları yaklaşık

4 ya da 4,5 m olur. Zili dokumalar da yaygı, seccade, çadır eşyası ve minder örtüsü olarak kullanılır. Düz, çapraz, çerçeveli, damalı zili gibi çeşitleri vardır.